Б.Баабар:2009 он

http://www.dnn.mn/publish/?vid=11083&vt=item&user=c5dff4yei12&vpage2=21
2009 оноо бид үдэж байна.  Энэ онд олон үйл явдал боллоо. Америкт анхны хар арьст Ерөн­хийлөгч үүргээ гүйцэтгэж эхэлсэн. Майкл Жэксон хагацан одлоо. Цаг агаа­рын дулааралтай тэм­цэнэ гэж Копенгагенд дэлхийн бүх удирдагчид цуглалаа. Харин ба­заал­тай хариу гарсангүй бо­лолтой. Багдадад байс­хийгээд л дэлбэрэлт бо­лоод л. Бүр дасчиж. Аф­ганистанд америкчууд 30 мянган цэрэг нэмж ил­гээхээр болох шив. Га­хайн томууны вирусийн тархалт даяаршсан дэл­хийг сандаргав. Овоо даж­гүй мэдээ гэвэл мөн л даяаршиж биенээсээ ха­маарах болсон дэлхий маань эдийн засгийн хям­ралыг давах найдлагатай боллоо. Зун нь Польшид коммунист оронд болсон анхны чөлөөт ардчилсан сонгуулийн 20 жилийн ой боллоо. Ингэснээр тэд коммунизмаас салсан юм. Намар нь Берлиний хана нурсны 20 жил бол­лоо. Өнгөрсөн жил болсон хамгийн том ой. Хагас зуун жил үргэлжилсэн хүйтэн дайн зогсож, ер­төнцийг далан жил айл­гасан коммунизм нуран унасан том үйл явдал. Дэлхийн утгаар авч үзвэл 2009 он бусдаасаа ял­гараад онцгойроод бай­хаар юмгүй өнгөрөх шив дээ.


Харин Монгол оронд онцлох үйл явдал харь­цангуй нэлээд болжээ. Ерөнхийлөгчийн сон­гуу­лиар бид өөрсдийгөө ард­чилсан улс нэгэнт болж чадсанаа дэлхий нийтэд батлан ха­руул­лаа. Монголын ард­чилалд эргэлзэх амьсгал буй болчихсон байсан юм шүү. Биднийг Дундад Азийнхны замаар орж байна гэх үнэлгээ ч буй болж байсан. Улсын маань төрийн тэргүүн мөнөөх л Назарбаев, Түрк­мэн башэ, Каримов нартай улам төстэй болж хүмүүс ч энэ байдлыг хүлээн зөвшөөрөх ханд­лагатай болж байсан шүү дээ. Назарбаевын хүр­гэний бичсэн "За­гал­майл­сан хадам эцэг" номыг уншиж байхад На­зар­баев эхэндээ ардчилсан үзэл бодолтой, эх оронч, улс орноо гэсэн чин сэт­гэлтэй нэгэн байж. Харин явцын дунд эргэн тойрны бялдуулагчдын нө­лөө­гөөр аяндаа даран­гуй­лагч, сувьдаг шунахай, бусдын үгийг үл тоогч, амин хувиа хэтэрхий бо­догч, ердийн нэгэн луй­варчин, улмаар алуурчин болон хувирчээ. Да­ран­гуйлагч бол ард түмний өөрийнх нь бүтээл. Ямар л ард түмэн байна, тийм л төр байна. Хичнээн сайхан ирмүүн сэтгэлтэй, сайн сайхныг мөрөөддөг, шударга талдаа, эх оронч залууг тал талаас нь шор­дож хөөргөсөөр байгаад аравхан жилийн дотор хүнийг нь байлгаж ор­хисноо бид бүгдээрээ л харсан байх. Хүн шиг хүнийг эрх мэдлээсээ сална гэдэг эрэг дээр ши­дэгдсэн загас болно гэж ойлгодог болтол нь эвдэх гэж. Гэтэл тэр шүлэнгэтээд салж чадахгүй байгаа эрх мэдэлд л ард нийтийн хамаг гай зовлон зүдгүүр оршиж, эрх чөлөөний хамгийн аюултай дайсан нуугдсан байдаг.

Ардчилсан хөдөлгөөн эхэлсний 20 жилийн ой ойрмогхон боллоо. Энэ бол нийт Монголын ард түмний баяр. Энэ бол манай ард түмний өөрийнх нь сонголт. Ард­чилал бол манай иргэн болгонд хамаатай, манай түүхийн том давалгаа, хувьсгал, та бидний бүг­дийн зүй ёсны бахархал. Ардчилал бол хэн нэгний авчирч өгдөг эд агуурс биш, ард нийтээр зохи­цолдон амьдардаг төлөв байдал юм. Ард нийтийн хүсэл зоригийг илэр­хийлж оройлон тэргүүнд нь гарч ирсэн тэр жилийн хэсэг залуучуудын зүрх зориг, чин эрмэлзлэл, эх оронч гавьяаг зүй ёсоор бахдууштай ч ардчилал зөвхөн тэдэнд хамаатай, тэдний өмч биш. Энэ үйл хэрэгт манай нийт ард түмэн их бага хэмжээгээр оролцсон, ийм дэмж­лэг­гүйгээр юунд ч хүрэхгүй байсан. Одон тэмдгээс хоцров хэмээн өлсгөлөн зарлаж, дарга дургаа огц­руулна хэмээн байн байн зурагтаар цухалзах авгай хүүхнүүдийг хараад гут­рах шиг. Тийм л хэрэгтэй юм бол, тэргүйгээр үхчих гээд байгаа юм бол надад ногдсоныг нь ч гэсэн аваасай билээ.

Саяхан хэсэг хон­зог­ногч л болов уу нөхөд "ардчиллын арван дай­сан" гэсэн жагсаалт гарган мэдээллийн хэрэгс­лэ­лүү­дээр цоохорлон та­раа­жээ. Жагсаалтыг харвал аль 1988 оноос З.Ал­тай­тай хамтран "Цаг үе за­луучууд" нэвтрүүлэг зу­рагтаар явуулан аядуу боловч нийгмийнхээ гаж­гийг шүүмжилж байсан С.Баяр ч байх шиг. Улсын бага хуралд Хуулийн байн­гын хороон дарга хийн шинэ Монголын хуу­лийг боловсруулалцаж явсан нэгэн. Хүн нь өөд­гүй, хутган үймүүлэгч ч гэсэн Шаравдорж ч өөрийн хувь нэмрээ ард­чилах процесст оруулсан. Жагсаалтад тухайн үедээ МАХН-ын их хуралд тө­лөө­лөгчөөр сонгогдоод асуудал болгоныг эсэр­гүүцэн өөрчлөлтийг шаар­даад, санасанд нь хүрээгүй учир намын үүрийн хурал дээр на­маас гарч байгаагаа зар­лан батлахаа хогийн са­ванд шидэж байсан Н.Энх­баяр ч байх шиг. Тэд бүгдээрээ л энэ шинэ нийгмийг байгуулалцсан идэвхтэй гишүүд.

Монголын ардчилал харьцангуй эсэргүүцэл багатайгаар бүтсэн юм. Тиймдээ ч энэ том хувьс­гал оготнын хамраас цус гаргалгүй биеллээ ол­сон. Нийгмээ ардчилах хүсэл зориг бараг бүг­дийнх нь цээжинд бай­сан. Монголын ард­чи­лалд дайсан байгаагүй. Лав л дотооддоо. Ц.Ням­дорж боловсролгүй бү­дүүлэг хүн болохоос ард­чиллын дайсан огт биш. Эрдэм номгүй, харанхуй балайдаа янз бүрийн юм ярьдаг л биз. Гэхдээ до­лоон дор Ардчилсан на­мын гишүүн олоод ир гэвэл захаас аваад гар­гаад ирж болно. Ч.Улаан бол хулгайч луйварчин болохоос ямар үхсэнийх нь ардчиллын дайсан байх билээ. Харин ч тө­лөвшиж амжаагүй ард­чилал, хяналт муутай шил­жилтийн үе түүнд 10 гаруй сая доллар хул­гайлж завших бололцоо олгосон, амьдралд нь ийм том бэлэг авчирсан ард­чилалд тэр харин ч хайр­тай байж таарна. Ер нь ч хулгайч луйварчид аль нийгэмд, аль ч үед бай­саар ирсэн, ардчилсан намд ч өнөөдөр мун­дах­гүй олон бий. Улаанд илүү бололцоо л олдсон байх.

Улирч буй 2009 онд болсон хамгийн том үйл явдал бол Оюу толгойн гэрээнд талууд гарын үсэг зурж таван тэрбум ам.дол­ларын хөрөнгө оруулалт орж ирэн энэ аварга ор­дыг эргэлтэд оруу­ла­хаар тохирсон явдал би­лээ. Энэ бол ердөө ганц ордын асуудал биш юм. Монголын хөрсөн дор нийтдээ их наяд дол­ла­рын баялаг байна гэж эрдэмтэд ярьдаг. Газар дор шороотой холилд­чихсон тэр баялаг эр­гэлтэд орохгүй бол ер­дөө л шороо, өнгөн хэсэг нь их сайндаа л малын бэлчээр. Энэ их баялаг дээр сууж буй монголчууд бүхий л түүхийн турш ядуу зүдүү аж төрж бай­лаа. Мэдээж энэ их бая­л­гийг ХХ зуунаас өмнө ашиглах бололцоо бай­гаагүй. Ер нь ч ийм их эрдэнэстэй болох нь саях­наас л мэдэгдсэн.  

Судлаачдын гаргаж ирсэн зарим тоонд үнэм­ших аваас манайд ойрын 15 жилд 30 шахам тэрбум долларын хө­рөн­гө оруулалт орж ирэх гэ­нэ. Энэ бол өнөөгийн бид­ний байж байгаа ца­райнаас 10 дахин их мөн­гө. Мөнгө хуулийг хийдэг болохоос хууль мөнгө хийдэггүй. Ингэхээр хэний хөрөнгө орж ирэх вэ гэдэг нь Монгол орны цааш­дын хувь заяаг тодор­хойлно. Ирээдүйн Мон­гол орон өрнөд загварын хуулийн хүрээнд амьдрах уу, орос хятад хуулийн логикт захирагдах уу? Энэ бүхэн өнөөгийн шийд­вэрээс хамаарна. Нэг талаас мөнхийн ядуу зүдүү байдлаасаа нэг мөр гарах үүд хаалга нээг­дэж буй боловч нөгөө талаасаа тусгаар тогтнол аюулгүй байдлаа хэрхэн авч явахыг Оюу толгойн гэрээ замыг нь гаргаж өгч байгаагаараа түүхэн ач холбогдолтой юм. 

Улс орон баяжиж, ст­ратегийн болон энергийн эх үүсвэрийн асар их нөөцтэй нь мэдэгдээд эхлэнгүүт Монгол орны геополитик ач холбогдол эрс өсөх нь мэдээж. Үүнээс хамаарч гаднаас үзүүлэх нөлөө, шахалт, дотоод үйл амьдралд шууд болон шууд бусаар оролцох өнгөлзлөг нэ­мэгдэж таарна. Үүнийг бид өөрсдийн нүдээр харж байна. Тархи толгой, хэнхдэг цээжээ хөх няц болтол нүдэн эх оронч лоозон орилолдож га­даа­дынханд юугаа ч өгөх­гүй өөрснөө хүрзээр ухна гээд яваа өвчтэй эрүүл нь мэдэгдэхгүй нө­хөд бол зөвхөн гадна харагдах өнгө нь. Тэд зайлуул тааруу шиг нэг нь хоногийн хоол, да­вар­чихсан нэг нь лэнд крю­зэр, хаус энэ тэрхэнд санаархаж яваа ядарсан амьтад, хүний хатгаасны тоглоом. Тэдний ард зөв­хөн нэг удаагийн үйлд­лийнхээ шанд 450 мян­ган долларын араб аз­арга бэлгэнд авдаг гарууд бий. Улс төрийн чамгүй эрх мэдэлтэй учраас ба­раг л хүссэнээрээ хууль тогтоомж гаргуулж дөн­гөнө. Харин тэдний ард дэлхийн геополитик тог­лоомын захиалга байгаа. Улааныг Цайрт мине­ра­лаар нь шантаажилсаар байгаад унах машин сал­гаж авсан хөөрхий "эх оронч" нарт ямар үлий­нийх нь геополитикийн ойлголт байх билээ. Нэг удаагийн тариур гээч шиг л юм даа. 

Оюу толгойн гэрээнд гарын үсэг зурсан нь зөв­хөн Оюу толгойн ордын асуудал биш, Монгол ор­ны их сэргэн мандлын эх юм. Зарим нэг нь үүнийг Гурав дахь их сэргэн ман­дал ч гэж нэрлэж байна. 1206 онд Их Монгол Ул­сыг байгуулсан, 1911 онд тусгаар тогтнолоо сэр­гээсэн, 2009 онд эдийн засгийн их хувьсгалын сэргэн мандлын эхийг тавилаа, гэж. Иймээс 2009 он Монголын түү­хэнд мөнхийн үсгээр тэм­дэглэгдэн үлдэх буй заа. Үүнийг гүйцэтгэн хийсэн чухам энэ Улсын их ху­рал, Засгийн газар, Ерөн­хий сайдын нэр энэ сэр­гэн мандалтай хамт үүрд бичигдэн үлдэх биз ээ.

Буян хишгээ өгсөн 2009 он мину. Монгол Улсын дараагийн их мандан бадралын тулгын чулуу, гарааны эх болон үлдэг. 2009.12.29