ДОКТОР С.АВИРМЭД: ӨНӨӨГ ХҮРТЭЛ МАНАЙД ТАВАНТОЛГОЙН ОРДЫГ АШИГЛАХ ЭДИЙН ЗАСГИЙН ҮНДЭСЛЭЛ БАЙХГҮЙ.

http://www.iltovchoo.mn/niigem/37-niigem/120-doctor-avirmed-unuug-hurtel-manaid-tavantolgoin-ordiig-ashiglah-ediin-zasgiin-undeslel-baihgui.html Бичсэн admin 2011 оны 9-р сарын 15, Пүрэв гариг, 15:37 - Îþóòîëãîéí ãýðýý àøèãã¿é áîëñîí òóõàé èõýýõýí ÿðèãäàæ áàéíà. Ýíý òàë äýýð ÿìàð ñàíàë áîäîëòîé áàéãàà âý? Ýäèéí çàñãèéí óòãààð íü îéëãîõ þì áîë ìàíàé òîìîîõîí ýðäýìòýä, ñóäëàà÷èä, Õóðö ãóàé íàð àøèãã¿é ãýäãèéã íü àëü ýðò çàðëà÷èõñàí ø¿¿ äýý. Òýð ÷ áàéòóãàé ÓÈÕ-ûí äýðãýäýõ ñóäàëãààíû òºâ ãýäýã áàéãóóëëàãà ñóäàëãàà òîîöîî õèéãýýä àøèã áàéòóãàé 30 æèë àøèãëàñíû äàðàà 600.0 ñàÿ äîëëàðûí àëäàãäàëòàé ãýýä õýë÷èõñýí áàéãàà. Àøãèéí òóõàé îéëãîëò õàðüöàíãóé. Òóõàéëáàë, Áààáàðòàí áîëáîë Îþóòîëãîéí ãýðýýã áàéãóóëààã¿éãýýñ ºäºðò íýã ñàÿ äîëëàð àëäàæ áàéíà ãýæ ÿðüäàã. Áààáàðûí óõóóëãààð áîäâîë 300 ñàÿ äîëëàð æèëä îðîõ ¸ñòîé þì. Ãýòýë ìàíàé íºõä¿¿ä àøèãã¿é ãýýä. Åð íü áîë àøèã áèé. Òýð íü òóéëûí áàãà. Õàðüöóóëààä õýëæ áîëíî ë äîî. Òýãýõäýý Ýðäýíýòòýé ë õàðüöóóëàõã¿é áîë õ¿í îéëãîäîãã¿é þì. Ýðäýíýò ìàíàé óëñûí òºñâèéí 30 õóâèéã á¿ðä¿¿ëäýã. Îþóòîëãîé áîë Ýðäýíýòýýñ 6-7 äàõèí, Áîðîîãîîñ 50-60 äàõèí òîì ãýæ áè áàéíãà ÿðüäàã. Òýãýõýýð Ýðäýíýòýýñ òèéì õýìæýýíèé èõ àøèã îëíî ãýñýí õ¿ëýýëò áàéõ ¸ñòîé áàéòàë òîîöîîíîîñ ¿çýõýä Ýðäýíýòýýñ áàãà àøèã, þóí æèëä, 200-300 ñàÿ äîëëàð ÷ áàéõã¿é. Ãàäíûõàí ìàíàéõûã ãàíö ¿éëäâýð äýýð ò¿øèãëýäýã óëñûí æèøèã òºð¿¿ëæ áàéíà ãýäýã. Òýãýõýýð óã íü ÿäàæ 2-3 Ýðäýíýò áàéõ õýðýãòýé þì. Òýãýýä ÷ ñ¿¿ëèéí ¿åä õóâüöàà ýíý òýðýý ãàðãààä, õóâüöààãàà öààäóóë íü äàâóó ýðõýýð àâààä ¿ëäýõ àøèã íü òóéëûí áàãà. Ò¿¿íòýé õàðüöóóëàõ þì áîë àøèãã¿é ãýäýã ä¿ãíýëò çºâ þì. -Òýãâýë ãýðýýã ÿàæ ººð÷ëºõ ¸ñòîé âý? Õýðâýý ãýðýýã ººð÷èëíº ãýâýë ãýðýýã ýõýëæ öóöëàõ ¸ñòîé. Òýãýýä àøèãò ìàëòìàëûí õóóëèà ýðãýæ õàðàõ øààðäëàãàòàé áîëíî. Äàðàà íü äàõèæ ãýðýý áàéãóóëàõààñ áèø îäîîãèéí ýðõ áàðèã÷äûí ÿðèàä áàéãàà øèã ãýðýýã çàñíà, ñàéæðóóëíà ãýñýí îéëãîëò áàéõã¿é. Ýíý áîë ¿ëãýð. Áîðîîãîóëä øèã ìîëèãîäîîä ë, áàéäàã çýñ àëòàà óðàãø íü ãàðãààä ë, áèäýíä þó ÷ íîîãäóóëàõã¿é. Ãàíö íºõöºë áîë Àøèãò ìàëòìàëûí õóóëèéí 5-5-ûã áóþó 66 õóâèéã ãàäíûíõàíä ºãººä 34 õóâèéã ººðñ人 àâäàã òýð çààëòûã ººð÷ëºõã¿éãýýð ãýðýýã ººð÷èëæ áîëîõã¿é. Õýðâýý õóóëèà ººð÷ëºõã¿é, ãýðýýã õèéõ þì áîë áèäýíä àøèãòàé ãýðýý áîëîõã¿é. Ãýðýý ººð÷ëºõ òàëààð ìýäýãä÷èõýýä ÷èìýýã¿é áàéíà àà ãýäýã öààíàà ìàø õîðîí òºëºâëºãººòýé áîäëîãî ÿâàãäàæ áàéãàà ãýñýí ¿ã. Ìîíãîëûí àðä ò¿ìýí äóðã¿éöýýä ýõýëíý, íºãºº Àâèðìýä, Õóðö çýðýã õ¿ì¿¿ñ íü äóóãàðààä ýõýëíý, òýð ¿åä ÿàõ âý ãýäãýý õ¿ðòýë áîä÷èõñîí áàéãàà áàéõã¿é þó. ªíãºðñºí íàìàð ãàðäàã ìàíàéõíû ýçýìøèõ õóâü áàãàñ÷èõëàà ãýäýã ÿðèà áèäýíä çîðèóëàãäñàí ñàíàãäààä áàéãàà þì. Èíãýýä øóóãèàä ø¿¿ìæëýýä ýõëýõýýð áóóëò õèéíý. Õèéñýí áóóëò íü ÿã ýðãýýä íºãºº ë õóó÷èí 2009 îíû 10 ñàðûí 06-íä áàòàëñàí ãýðýýíèé 34 õóâü äýýðýý òóëíà. Ìîíãîëûí òàëä íîîãäîõ îðëîãî, àøèã áàãàñàõ íü ãýäýã ÿðèà ãàðñàí ø¿¿ äýý. Òýð íü ÷ áàñ, òýð Ôîðòóíà Áàòáàÿðûí ãàðãàñàí ÿðèà ÷ ¿íýí áàéæ ìàãàäã¿é. Í.Áàòáàÿð áîë 6 õóâü ãýë ¿¿, 10 õ¿ðýõã¿é õóâü áàãàñ÷èõààä ãýæ õýëñýí. -Àøèãò ìàëòìàëûí õóóëèéã ººð÷èëíº ãýýä áàéãàà? Ýíý õóóëèéã ººð÷èëíº ãýäýã ÿðèà ãàäóóð ìàø èõýýð òàðõ÷èõñàí. Àøèãò ìàëòìàëûí õóóëèéí ãîë àëäàà ÷èíü ºì÷ íü ìîíãîë óëñûíõ ãýæ çààñàí áàéäàã ìºðò뺺 õóóëèí äîòðîî ãàäààäûí ºì÷ ãýäãèéã áàòàëãààæóóë÷èõñàí çààëò áàéäàã þì. Òýð ºì÷ëºëèéí àñóóäëûã ººð÷ëºõã¿éãýýð ýíý ñòðàòåãèéí îðä ãàçðóóäàä ìîíãîë÷óóäàä àøèãòàé íºõöºë á¿ðäýõã¿é. ßëàíãóÿà, äýýð õýëñýí 2006 îíû 34 õóâèéã ººðòºº àâ÷ 66 õóâèéã ãàäíûõàíä ºãíº ãýäýã çààëòûã ººð÷ëºõã¿éãýýð ýäãýýð îðä ãàçðóóäûã àøèãëàæ ÷àäàõã¿é. Äàì ñóðàã ñîíñîõîä Åðºíõèéëºã÷èéí ººðèéíõ íü ñàíàà÷èëãààð ÀÌÕÝà Áàòõóÿã ãýäýã ìýðãýæëèéí áèø äàðãûí óäèðäëàãàíä íýã ýìýãòýé ñóóãààä ñàíàë àâààä áàéãàà, õóóëü ººð÷èëæ áàéãàà ãýæ æèëèéí òóðø ë áè÷ëýý. Òýð áîë ç¿ãýýð ðåêëàì, ä¿ð. Åðºíõèéëºã÷èéí õýëýýä áàéãàà, òýð õóóëèàð ñòðàòåãèéí àøèãò ìàëòìàë, ñòðàòåãèéí îðä ãýäýã îéëãîëòûã õóóëèàñ àâ÷ õàÿíà ãýñýí þì ñîíñîãäîîä áàéãàà. Òýãâýë òºðèéí ºì÷èéí ìîíãîë÷óóäàä îíîãäîõ õýñãèéã áàãàñãààä, ººðñ人 äóðààðàà ìàíàé áàÿëãèéã àøèãëàæ áîëîõ õóâèëáàðûã áèé áîëãîæ ãàäíû çàõèàëãààð, îëèãàðõèóäûí ýðõ àøèãò íèéöñýí òèéì ë õóóëü ÿâæ áàéãàà áàéõã¿é þó. 1997 îíû õàð õóóëü ãýæ íýðëýäýã òýð õóóëèíä õýä õýäýí óäàà ººð÷ëºëò õèéñýí, ººð÷ëºëò õèéõ áîëãîíäîî äàíäàà ìóóòãàæ, ìîíãîë÷óóäûí ýðõ àøãèéí ýñðýã ¿éë àæèëëàãàà áîëñîí. Ìèíèé, áèäíèé àðâàí õýäýí æèëèéí òóðø ÿðüñàí, ø¿¿ìæèëñýí àøèãò ìàëòìàëûí õóóëèéí òóõàé ñàíààíóóäûã òóñãààã¿é ãýäýãò áè èòãýëòýé áàéíà. -Òàâàíòîëãîéí õóâüöààòàé õîëáîîòîé ìàðãààí èõ ãàð÷ áàéíà. Åð íü íºãºº ÿãààí öýíõýð òàñàëáàðòàé àäèëõàí áîë÷èõ áîëîâ óó ãýñýí áîëãîîìæëîë èðãýäýä áàéäàã. Ìèíèé ñàéí ìýäýæ áàéãàà ç¿éë áîë Òàâàíòîëãîéã àøèãëàñíààñ ìîíãîë÷óóä ÿìàð àøèãòàé áàéõ âý ãýäýã àñóóäàë. Ãýòýë òýð íü ººðºº òîäîðõîé áóñ. Èðãýí á¿ðò ºãüå ãýäýã õóâüöàà íü ìºí㺺ð èëýðõèéëáýë ÿìàð íýðëýñýí ¿íýòýé, õýäýí òºãðºã íýã ìîíãîë õ¿íä îíîãäîõ òàëààð õýí ÷ õýëýõã¿é áàéãàà. Òýð ¿íäýñ áîë ìèíèé ìýääýã îðäûã àøèãëàõ òåõíèê, ýäèéí çàñãèéí ¿íäýñëýë þì. ªíºº õ¿ðòýë ìàíàéä Òàâàíòîëãîéí îðäûã àøèãëàõ ÒÝǯ áàéõã¿é. Êàíàä, Îðîñ çýðýã ãàäààäûí 3 êîìïàíèéí 1989-2000 îíû õîîðîíä àðâààä æèë õèéñýí ÒÝǯ áèé áºãººä ò¿¿íèé ýäèéí çàñãèéí øèéäýë íü á¿ãä õîöðîãä÷èõñîí. -Òýãýýä Òàâàíòîëãîé ìààíü åð íü…? Ýõëýýä Òàâàíòîëãîéí òóõàéãàà îéëãîõ õýðýãòýé þì. Òýð ÷èíü 3-4 õýñýãòýé. íýã òîì îðä. Ò¿¿íèéãýý 6 õóâààæ àøèãëàõ òóõàé ÿðèãäààä áàéíà. ªºðººð õýëáýë, íýã òàëõûã 6 õóâààíà ãýäýã þì óó, íýã ¿íýýã 6 õóâààæ ñààíà ãýäýã ÷ þì óó ÿðèàä áàéíà. Öîãöîîð íü íýã õàðàõ þìûã 6 õóâààæ, òýðèéãýý áàñ ìîíãîëûí êîìïàíèä, ãàäààäûí êîìïàíèä ãýýä õóâàà÷èõñàí, ñóðàã äóóëàõàä ãàäààäûí êîìïàíèä èë¿¿ èõ áàÿí, èë¿¿ õÿëáàð õýñãèéã íü ºãººä ìîíãîëäîî òààðóó õýñýã íü íîîãäîæ áàéãàà ãýõ øèã. Óóë íü, ýíý á¿õíýýñ ë ¿ð àøèã õàðàãäàæ áàéõ ¸ñòîé þì. Ãýòýë ýäèéí çàñàã ¿ð àøãèéí òîîöîî áàéõã¿é, ìýäýãäýýã¿é áàéõàä õóâüöàà õóâààíà ãýäýã áîë íºãºº íýã ôåîäàëèçìûã àëãàñíà ãýäýã øèã áîëîîä áàéíà. Àëèâàà îðäûã àøèãëàõ ¿íäýñ íü íººö áàéäàã. Ãýòýë Òàâàíòîëãîéí îðäûí í¿¿ðñíèé íººö íýã ìºð áîëîîã¿é á¿ãä 6.5 òýðáóì òîíí íººöòýé ãýæ ÿðüäàã þì. Áè ìýðãýæëèéí õ¿íèé õóâüä áàòòàé õýëýõýä 1.4 òýðáóì íü òîíí ÷ þì óó 4-5 äàõèí áàã, òèéì íººö ë àøèãòàé. 1.4-6.5 òýðáóì òîíí ãýñýí ýíý õî¸ð ä¿íãèéí хоорондын àñàð èõ çºðºº íýã ìºð áîëîõ ¸ñòîé. Òàâàíòîëãîéã Îþóòîëãîéãîîñ èë¿¿ àøèãòàé ãýæ ÿðèàä áàéãàà áîëîâ÷ èë¿¿ àøèãòàé áàéæ ÷àäàõã¿é. Ãàäààäûí 20 êîìïàíè, 10 áàíê îðæ èðíý ãýýä ë ÿàãààä õóéëðààä áàéãàà þì ãýäýã àñóóäàë ãàð÷ èðæ áàéãàà. Òýä íàð 6.5 òýðáóì òîííû áàÿí, õÿëáàð õýñãèéã ñîð÷èëæ àâáàë ýõíèé 10 æèëä ÷ þì óó, 20 æèëä ìàø ºíäºð ¿ð àøèã ãàðíà. Òýðèéã íü àâààä ë çóãòàà÷èõ òèéì áîäëîãî ãîðèëæ áàéíà. Ãýòýë Ìîíãîëûí òºðèéí áîäëîãî áîë 5-10-õàí æèëä áèø äîð õàÿæ 50-60 æèë, áîëáîë 100 æèë, ò¿¿íýýñ äýýø æèë ë àøèãëàõ ¸ñòîé ãýæ áîääîã. -.Ôðèéäëàíä ãýäýã õ¿í Îþóòîëãîéãîîñ òîì îðä íýýñýí òóõàéãàà çàðëàñàí. Ìîíãîë Óëñûí àøèãò ìàëòìàëûí ýçíýýð ýíý õ¿í õààí÷ëààä ñóó÷èõñàí þì áèø ¿¿? Íýã îðä íýý÷èõëýý ãýæ óíøñàí. Íàðèéí þìíóóäûã íü ¿çýæ àìæààã¿é áàéíà. Õàðèí Îþóòîëãîéãîîñ òîì ãýæ îéëãîõã¿é áàéãàà. Ñîíèíû ìýäýýëëýýð ÷ þìóó, çºí ìýäðýìæýýðýý òèéì áàéõ ¿íäýñëýë áèé ãýæ áîäîæ áàéíà. Õýðâýý Îþóòîëãîé øèã îðä íýýñýí áîë íýã òàëààð èõ ñàéõàí áîëîâ÷ íºãºº òàëààð îäîîãèéí ýíý àøèãò ìàëòìàëûí òóõàé õóóëèàð Îþóòîëãîéí ãýðýýíä àøèãëàõ þì áîë äàõèàä ë 66 õóâèéã Ôðèéäëàíä, 34 õóâèéã ìîíãîë àâíà ãýñýí ¿ã. Õóóëü ººð÷ëºõã¿éãýýð õè÷íýýí ñàéõàí îðä áàéëàà ÷ ãàäààäûí õ¿íèé ºì÷ áîë÷èõîîä áàéãàà. ¯íýõýýð ýíý àñóóëòàíä áàéãàà øèã òýð õ¿í ìàíàé àñàð èõ áàÿëãèéí õààí áîëîîä ñóó÷èõñàí áàéíà. -Áàÿëãèéí õàðààë ãýäýã àþóëòàé ç¿éëèéí òóõàé ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä èõ ÿðèãäëàà. Ìàíàé óëñ òýð õàðààëä ºðò÷èõñºí þì áèø ¿¿? Áàÿëãèéí õàðààë ãýäýã ñîíãîäîã óòãààðàà ýäèéí çàñãèéí îéëãîëò ø¿¿ äýý. Íýã òàëûí ºðººñãºë, çºâõºí áàéãàëèéí áàÿëàãòàà òóëãóóðëàñàí, ýäèéí çàñãèéí áîäëîãî ÿâóóëàõäàà ìºíãºíèé ýðýëò íèéë¿¿ëýëò, ÿëàíãóÿà ãàäààä âàëþòûí ýðýëò íèéë¿¿ëýëòèéí õàðüöàà àëäàãäààä, áóñàä ýäèéí çàñàã íü óíàõ ãýäýã ÷ þìóó, èéì ë áàéäëûã ãîëëàíä ºâ÷èí áóþó áàÿëãèéí õàðààë ãýýä áàéãàà þì ø¿¿ äýý. ªºðººð õýëáýë, ýäèéí çàñàã íü õºðºí㺠çýýëýýð õºãæäºã, áóñàä ñàëáàð íü òóõàéëáàë, õºíãºí ¿éëäâýð íü óíààä áàéäàã èéì ë þìûã áàÿëãèéí õàðààë ãýäýã þì. Ìàíàéä áîëîõîîð òýðèéã íü îéëãîõã¿éãýýð ç¿ãýýð ë àñàð èõ áàÿëàãòàé îðîíä õàðààë õ¿ðýýä ë óëñ íü õºãæèõºº áîëèîä áàéãàà þì øèã ãýíýí îéëãîëò ÿâààä áàéäàã. Ò¿¿íýýñ áèø àëò àøèãëàñíààñ, àëò ðóó ÷èãëýñýí ¿éë àæèëëàãààíààñ áîëîîä áàéãàà àñóóäàë áèø, àñàð èõ áàÿëàãòàé ìàíàéõ øèã óëñ õîîñîð÷, ¿ã¿éð÷, äàìïóóð÷ áàéãàà íü áàÿëãèéí õàðààë áèø. Ýíý áîë òóõàéí ¿åä òºðèéã óäèðäàæ áàéãàà îëèãã¿é îëèãàðõèóäûí áîäëîãîã¿é ¿éë àæèëëàãààíààñ áîëñîí áîëîõîîñ áèø áàÿëãèéí õàðààë ãýäýã ýíãèéí íýðèéí äîð àðä îëíûã ìóíõðóóëàõ ãýñýí ÿâäàë. Òýð Ñàóäûí Àðàá, Àôðèêèéí îðíóóä àñàð ºíäºð õºãæèëä õ¿ð÷èõñýí æèøýý áàéíà ø¿¿. Áóñàä îðíóóä, æèøýý íü Íîðâåãè, Ñêàíäèíîâûí îðíóóä, ×èëè ãýõýä àñàð èõ áàÿëàã äýýðýý òóëãóóðëàæ, ìàø ºíäºð õºãæñºí, õ¿í àì íü ìàø ñàéõàí àìüäðàëòàé áîëæ áàéíà. Áèä ýäãýýð óëñààñ ñóðàëöàõ õýðýãòýé. -Ìîíãîë÷óóäûã äîòîð íü õàãàðàëäóóëàõ áîäëîãî õèéãäýæ áàéíà ãýæ òà ÿðèàíäàà äóðäëàà ø¿¿ äýý. Îþóòîëãîéí ãýðýýí äýýð ªìíèéí ãîâèéí á¿ñ ãýýä ÿëãà÷èõñàí áàéãààã õ¿ì¿¿ñ àíçààðäàãã¿é, îéëãîäîãã¿é þì. Ýíý íü ÿâæ ÿâæ òýíäýý, ãààëüòàé, õàìãààëàëòòàé, öàãäààòàé óëñ äîòîðõ óëñ áèé áîëîîä, ààæèìäàà àÿã¿é áîë óðàãø íü íýãòãýõ ãýñýí õîðîí áîäëîãî ÷ áàéãàà þìóó, èéì áîäëîãîîñ ìàø áîëãîîìæòîé áàéõã¿é áîë ìîíãîë÷óóä ÿã Àôðèê, Ëàòèí Àìåðèêèéí îðíóóäûí çàìààð îðîõîä áýëýí áîë÷èõîîä áàéíà. Ìîíãîë÷óóäûã õîîðîíä íü õàãàðàëäóóëàõ ¿éë àæèëëàãàà ýõýë÷èõýýä áàéíà ø¿¿ äýý. Æèøýý íü, ñàÿ õî¸ðäóãààð ñàðä Ñ¿õáààòàð, Áîäîî, Äàíçàíãèéí òóõàé ÿðèà ãàðãàëàà ø¿¿ äýý. Ýíý ÷èíü åðººñºº ìîíãîë÷óóäûã õàãàðàëäóóëàõ àæèë. 90 æèë, 100 æèëèéí ºìíºõèéã áèä ìýäýõã¿é. Õàðèí 1990 îíä ÿàñàí, ñ¿¿ëèéí 20 æèëä þó áîëñîí áý, Áààáàð ãýæ õýí áý, Áàÿð ãýæ õýí áý ãýäýã îéëãîìæòîé áàéíà. Ñ¿õáààòàð, Äàíçàí, Áîäîî ãýäýã áîë á¿ð ýðòíèé, àðõèâ íü ÷ ÿìàð áàéäàã þì á¿¿ ìýä. Áàéñàí ÷ òýð áîë ÷óõàë áèø. Ñ¿õáààòàð àëäàà ãàðãàñàí áàéñàí ÷ ýðãýæ ÿðèàä áàéõ àñóóäàë áèø. Õàðèí Áààáàð, Áàÿð õî¸ð, Áàÿðöîãò Çîðèãò õî¸ð Ìîíãîë Óëñûí ò¿¿õýíä þó õèé÷èõýâ ýý, Áîðîîãèéí ãýðýý þó áîë÷èõîâ, Îþóòîëãîéí ãýðýý þó áîëîõîâ ãýäãèéã ë ÿðèõ ¸ñòîé. ßðèëöñàí: Ä.Ãàí÷èìýã