Ураны орддоо тvшиглэн атомын цахилгаан станц байгуулах боломжтой эсэх талаар Монгол Улсын Засгийн газрын тохируулагч агентлаг Цємийн энергийн комиссын дарга С.Энхбаттай ярилцлаа
-Цємийн энергийн комисс гэхээр нэг л хаалттай газар санагддаг?
-Ер нь бол улсын нууцад хамаарах зvйл цєєнгvй байдаг болохоор тэр биз. Бид ч гэсэн “тэгэх гэж байна” гээд л бусад байгууллага шиг vйл ажиллагаагаа сурталчилаад байдаггvй. Иргэд саяхнаас уран олборлоно гэж ярьснаас хойш ийм байгууллага байдгийг мэддэг болж байгаа юм шиг байна лээ. Уг нь манай байгууллага 1962 оноос vйл ажиллагаагаа явуулаад 45 дахь жилээ vдэж байна. Ємнє нь Сайд нарын зєвлєлийн дэргэдэх гэж явдаг байсан бол одоо Цємийн энергийн комиссын дарга нь Ерєнхий сайд байна гэж хуульчлан заагаад єгсєн. Харин Засгийн газрын 263 дугаар тогтоолоор Цємийн энергийн комисс тохируулагч агентлаг болох тогтоол гараад удаагvй байна.
-Засгийн газарт цємийн энергийн бодисыг хэрхэн ашиглах, цаашид баримтлах бодлогын талаар хуу-лийн тєслєл саяхан єргєн барьсан гэсэн?
- Тийм ээ. “
Цацрагт идэвхт бодис, цємийн эрчим хvчний талаар тєрєєс баримтлах бодлого” хуулийн тєслийг єргєн барьсан. Засгийн газраар хэлэлцvvлсний дараа Yндэсний аюулгvй байдлын зєвлєлд оруулан Олон улсын атомын цахилгаан энергийн агентлагийн саналыг авахаар болж, Ерєнхий сайд Австри улсад хийсэн айлч-лалынхаа vеэр ОУАЭА-д зочилсон. Агентлагийнхан vнэлэлт, дvгнэлтээ ирэх оны тавдугаар сарын сvvлчээр ирvvлнэ. Харин тєрєєс баримтлах бодлогын чиглэлд цацраг идэвхт бодис буюу тэр дундаа уран, тори, цємийн технологи, газрын ховор элемент, цємийн энергийн комисс хэрхэн ашиглах тухай аюулгvй байдал, салбарыг бэхжvvлэх талаар тусгасан юм. Тvvнчлэн ашигт малтмалын олборлолтод хєрєнгє оруулагч нь олон улсын энэ салбартаа танигдсан тєрийн болон тєрийн бус байгууллага байх шаардлагатай. Уран олборлох-доо эцсийн бvтээгдэхvvнийг шороотой нь цуг ухаж нь гаргахгvй гээд л олон зvйл тусгасан л даа.
-Цацрагт идэвхт бодисыг манайхан ахуй хэрэглээндээ ашигладаг. Ер нь хэнэггvй талдаа хvмvvс шvv дээ?
-Тийм. Шинжлэх ухааны салбарт єргєн хэрэглэдэг. Хамгийн энгийн жишээ гэхэд л эмнэлгийн оношилгоонд хорт хавдар эмчлэх цацрагийн багаж байна. Хєдєє аж ахуйд ургац тариалан технологийн vр єгєєжийг дээш-лvvлэх, шинэ сорт гаргах, мал эмнэлгийн оношилгоонд, уул уурхайд тандалтад хэрэглэдэг. Шинжлэх ухааны салбарт бол єргєн хэрэглэнэ шvv дээ. Манай улс ер нь бол ахуйн хэрэглээндээ тvлхvv ашиглаж ирсэн. Энэхvv цацраг идэвхт бодисыг хэрхэн ашиглаж байгаа талаар манайхаас байнга шалгалт хийдэг. Хэрэглээний хувьд гайгvй ээ. Олон жилийн ємнє цацраг идэвхт цахилгаан vvсгvvрийн хэрэг гарч байсан бол ноднин жил цацрагт идэвхт vvсгvvрийг зарах гэж байгааг ТЕГ-ынхан илрvvлэн манайд хvлээлгэн єгсєн. Тэр хурааж авсан багажийг тусгай хамгаалалттай байгууламжид хадгалдаг. Манай улсад тэдэн цацраг идэвхт бодис, багаж хэрэглэж байна гэсэн тоог нь гаргаж єгч чадахгvй нь. Нууцад орно. Олон улсад хамгаалалттай байгууламж нь цэрэгжvvлсэн, цагдаатай байдаг. Манайд бол ОБЕГ-ын харьяа химийн бодисын анги л хамгаалалтаа авсан. Нэг их илт тод яриад байж болохгvй, учиргvй нууцлах ч ёстой зvйл ч манай ажилд бий. Харин одоо л уранаа олборлон атомын цахилгаан станц байгуулахаар ярьж байна. Энэ нь манай улсын хувьд чанарын том алхам юм. Одоо цємийн энергийн хvч ашиглан бэлтгэл ажлаа хангана гэж vзээд атомын цахилгаан станцыг 2021 онд байгуулахаар ярьж байгаа.
-ДЦС-ыг бодвол хамаагvй аюул ихтэй гэж vздэг шvv дээ. Тухайлбал, хvн тєрєлхтєний тvvхэнд хамгийн хор толбо vлдээсэн нь ОХУ-ын Чернобелийн атомын цахилгаан станц байна. Єнєє хvртэл цацрагийн хор арилаагvй л байна?
-Дэлхийн цаг агаарын дулаарлаас vvдсэн байгалийн гамшиг, агаарын бохирдол ярьж байгаа vед атомын цахилгаан станц нь ДЦС-аас хамаагvй илvv л дээ. Гэхдээ манайханд буруу ойлголт байдаг. Цємийн энерги гэхээр л Японы Хирошимад хаясан атомын бємбєг юм байна гэж ойлгодог. Энэ ч аргагvй мэт. Учир нь, дэлхийн улс оронд террорист халдлага гарах, атомын цахилгаан станцаараа айлгах Хойд Солонгос гэхэд л дэлхийн энхтайванд халдах гэж байгаа vйлдлvvд цацраг идэвхит бодистой холбогдох нь их байна л даа. Нєгєєтэйгvvр бидэнд цочрол єгсєн Чернобелийн атомын цахилгаан станц дэлбэрснээс хойш 23 жил єнгєрчихєж. Одоо бол атомын цахилгаан станц цємийн технологийн аюулгvй ажиллагаа нь дээшилж, цэвэрхэн ч болсон. Харин атомын цахилгаан станцыг ДЦС-тай жишин аюулгvй гэж хэлж болохгvй. Тухайлбал, ДЦС гэхэд л нvvрсээ зєєхєд нарийн тоос босно, шатаасны дараа утаа тортог гарна. Манай улсын олон нvvрсний орд урантай. Єєрєєр хэлбэл, шатаасны дараа vнсэнд нь цацрагт идэвхт бодис агуулагдаж байдаг гэсэн vг. Ер нь олон улсын гэрээгээ зєрчсєн улсад эдийн засагт нь хориг арга хэмжээ авдаг. Yнэндээ цацраг идэвхт бодисыг энхийн болон зэвсгийн зориулалтаар ашиглах гэж хоёр ангилдаг. Гэхдээ атомын цахилгаан станцийг хvссэн улс болгон байгуулаад байх зvйл биш. Атомын цахилгаан станц ДЦС-аас нэг ялгаатай нь олон улсын хяналтын дор ажилладаг. Уран олборлон ашиглахдаа олон улсын хууль дvрмийн дагуу явна. Yvнийг мэдэх Олон улсын атомын энергийн агентлагийн атомын цахилгаан станц байгуулах гурван шатлалтай шалгуур бий. Манай улс тvvний эхний шат буюу хууль эрх зvйн орчныг бvрдvvлэх гээд л явж байна .
-Тэгэхээр манайх хууль эрх зvйн орчноо бvрдvvлж л байгаа юм байна. Хэдэн тэрбумын хєрєнгєєр баригдах бол. Гадаадынхан ч хєрєнгє оруулъя гэж санал тавьсан?
-Хууль гарсны дараа нарийвчилсан судалгаа хийнэ. Газрын геологи, нар, ус, салхи зэргийг бодолцон хаана, ямар газарт байгуулвал зvгээр гээд л газарзvйн судалгаа ч яригдана л даа. ОХУ, Казахстан, Солонгос, Япон зэрэг орноос хєрєнгє оруулалт хийе гэсэн хvсэлт тавиад байгаа. Гэхдээ бид єєрсдийнхєє нєєц болол-цоогоор дотоодынхоо хvчээр барина гэж бодож байна. Ер нь атомын цахилгаан станц маш их ач холбогдолтой шvv дээ. Тухайлбал, уранаа олборлочихоод юугаараа зєєх вэ. Тиймээс дэд бvтэц гэхэд л тємєр замаа яаж шийдэх вэ гээд л зохицуулах асуудал их. Манай улс уранаа олборлон эрчим хvч vйлдвэрлэснээр хєгжилдєє том дэвшил хийнэ гэж бодож байна. Тэр их эрчим хvч vйлдвэрлээд ирэхээр хvнд vйлдвэрvvд байгуулагдана. Тэгэхээр 400 квт шугам тавигдана. Yvнийхээ дагуу л дэд бvтэц шийдэгдэх юм. Yйлдвэр байгуулахаар том тvлхэц єгч, соёл иргэншлийг ч авчирна шvv дээ.
-Та тvрvvнд станцын нvvрсний vнс цацраг идэвхт бодистой байдаг гэлээ. Гэтэл саяхан барилгын компаниуд дээврийн хучилтаа vнсээр хийж байна хэмээн шvvмжлэхэд нэгэн эрдэмтэн хоргvй гээд байсан шvv дээ?
-Тэрийг би сайн хэлж мэдэхгvй юм. Гэхдээ л хэрэглэж болохгvй шvv дээ. Цацрагт идэвхт бодис ямар аюултай билээ. Хойч vр удам, генд нь нєлєєлдєг. Туршилт судалгааны vндсэн дээр л ашиглаж болох уу, vгvй юу гэдгийг мэднэ шvv дээ. Гэхдээ хямдхан нvvрс гэдэг мєнгє шатаахтай адил зvйл шvv дээ. Єнєєдєр ДЦС –ын эрчим хvч нэг мгвт нь нэг сая ам.доллар байхад атомын цахилгаан станц 2-3 сая ам.доллар байх жишээтэй. Гэтэл атомын цахилгаан станц дулааныхаас цэвэрхэн. Манай ураны нєєц 60 мянган тн байгаа болохоор эрчим хvчээ гадаадаас экспортлоод байхааргvй болно. Магадгvй урд, хойд хєршдєє ч экспортолж болно шvv дээ. Тvvнчлэн манай улс ураны нєєцєєрєє дэлхийд 15 дугаар байранд ордог. Єєр ч шинэ илэрлvvд гарч ирж байна. Судалгаа шинжилгээ хийх юм бол эхний тавд ч орох боломж байгаа юм.
-Нээрээ Мардайн ордын олборлолт ямар тєвшинд явж байна вэ?
-Мардайгаас ємнє нь уран олборлож байсан шvv дээ. Одоо уран олборлоход бэлэн байгаа ч хууль эрх зvйн орчныг боловсронгуй болгох ёстой. Хууль эрх зvйн орчноо бvрдvvлсний дараа олборлолт хийхгvй бол Африкийн гашуун тvvхийг давтаж болохгvй. Єнєєдєр тус улс газар доорх эрдэс баялгаа хамаагvй ашиглас-наас газрын баялгийнх нь нєєц дуусч, улс нь хоосорч, ард тvмэн нь ядуу хэвээрээ vлдлээ. Бид тєлєвлєгєєт хяналтаа сайжруулснаар уранаа бvрэн дvvрэн ашиглана гэж vзэж байгаа. Мардай гэдэг маань нийтдээ гурван орд байгаа. Тэгэхээр нийлээд 60 мянган тн уран байна гэсэн судалгаа гаргаад байгаа юм. Гэхдээ одоо бол бид олборлох биш судалгаа, шинжилгээ л их хийж байна. Єєєрєєр хэлбэл, хайгуул хийж нєєц тогтоох ажил явж байгаа гэсэн vг л дээ.
-Атомын цахилгаан станцаа байгуулчихлаа гэхэд боловсон хvчин хэр байгаа юм. Тєсєвлєсєн мєнгє нь хэр хvрэлцээтэй байдаг юм бэ?
-Энэ чиглэлийн мэргэжилтнээ МУИС –д бэлтгээд 20 гаруй жил болж байна. Гэхдээ боловсон хvчний чанар муу байна. Их сургуулиуд сургалтын тєлбєрєє гvйцээх гэж хvvхэд авдгаас биш сургалт муу шvv. Тэр олон тєгсєгч дундаас л шилээд хvнээ бэлтгэж байна. Япон, Малайз, ОХУ Солонгост энэ чиглэлээр хvн мэргэшvvлэн сургах талаар Ерєнхий сайд айлчлалаараа ярилаа. Манай комиссын харьяа Дозиметрийн тохируулагч лаборатори, Изотоп тєв, Цацрагийн хяналтын алба гэж байна. Олон улсад бичигдсэн жишгийн дагуу тєсвийг баталсан бол дєрвєн жилийн хугацаанд хасах ёсгvй, хэнээс ч хамааралгvй статустай байх ёстой гэж хуульчлан заасан байдаг. Манайх тєрийн байгууллага учраас цалин нь адил.
-Саяхан Ерєнхий сайд ОХУ-д айлчлахад уран олборлолтод хамтран ажиллаж болох юм хэмээн ярьсан?
-Ураны чиглэлээр хєрєнгє оруулалт хийн хамтран ажиллах хvсэлтээ ОХУ, Япон, Франц, Солонгос илэрхийлсэн. Гэхдээ хэнтэй нь ямар тєвшинд ажиллах вэ гэдэг нь чухал л даа. Стратегийн тvнш байх уу. Хєрєнгє оруулагч байх уу. Єнєєдєр дэлхийн таван орон цємийн зэвсэгтэй. Манай улс цємийн зэвсэг дэлгэрvvлэхгvй гэрээ, цємийн технологийг зєвхєн энхийн зориулалтаар ашиглана гэж тунхагласан. Тус агентлагаас байнга шалгалт хийдэг. Єнгєрсєн зургадугаар сард гэнэтийн шалгалт хийгээд явсан. Манайхыг цацрагт идэвхт бодисын хадгалалт сайн байна гэсэн. Гэхдээ хэн ч ирэх гэж байна гэж мэдэгдэхгvй. Онгоцны буудал дээр бууснаас нь хоёр цагийн дараа мэдэж байх жишээтэй. Хатуу хяналт тогтоон ажилладаг юм.
-Єнєєдєр дэлхийд хэдэн улс атомын цахилгаан станцтай юм бэ. Тэдэнд яаж хяналт тавьдаг юм бол?
-Дээр би хэлсэн шvv дээ. Хvссэн улс орон ураны атомын цахилгаан станц байгуулдаггvй. Олон улсын агентлагийн зєвшєєрлєєр л байгуулна. Єнєєдєр ОХУ, Америк, Хятад, Франц атомын цахилгаан станцтай.
-Хэрвээ атомын цахилгаан станц байгуулчихвал эрчим хvчний vнэ буурах болов уу?
-Хямдхан болох ёстой. Єєрийн ураныхаа ордод тулгуурлан атомын цахилгаан станц байгуулахад асуудалгvй. Ураны нєєц их байна. Одоо байгаа vнээс хямдхан агаарт ямар ч хорт бодис хаяхгvй гэдгийг л хэлмээр байна. Ураны оронд баяжуулсан тори-г олборлон станц ч байгуулах юм гэж vзэж байгаа. Ураныгаа бодвол олдоц ихтэй болохоор сvvлийн vед их ярьж байгаа. Энэтхэг улс саяхан тори-н орддоо тvшиглэн станц байгуулсан гэсэн. Гэхдээ тори-гийн боловсруулалт нь их ажиллагаатай учраас ураныг ашиглая гэж яриад байгаа юм.
-Бид их азтай ард тvмэн гээд л газрын баялгаа бvгдийг нь шавхаад байх нь хэр зєв юм. Єнєєдєр гэхэд хаана л нvvрсний орд байна ухаад, заримыг нь Хятад руу экспортолж байна. Гэтэл Хятад улс єєрийнхийгєє хадгалаад чулуу болгох гэсэн тєрийн хар хайрцагны бодлого явуулж байгаа юм болов уу гэсэн хардлага тєрєєд байгаа юм?
-Манай улс ураны их нєєцтэй шvv дээ. Одоо эрэлт хэрэгцээ байгаа дээр нь борлуулах ёстой. Хадгалаад байдаг 50 жилийн дараа ямар ч хэрэггvй болчихвол яах юм. Харин ч эдийн засгийн эргэлтэд оруулж эрчимтэй ашиглах ёстой. Ашигт малтмалын орлого ард тvмнийх. Статистикийн судалгаагаар нэг хvнд ногдох дотоодын нийт бvтээгдэхvvн 1000 ам.доллар байгаа бол уранаа олборлосон хойно нэг хvнд ногдох дотоодын нийт бvтээгдэхvvн 15000 ам.долларт хvргэнэ гэж vзсэн. Одоо Солонгост яг ийм байгаа. Цєєхєн хvн амтай манай улсын хувьд хєгжил хурдацтай явах болов уу гэж бодож байна. Монголын сайхан залуус ийм хєлс авахын тєлєє л Солонгост боолын хєдєлмєр эрхэлж байна шvv дээ. Атомын цахилгаан станц байгуулагдчихвал ажиллаж байгаа хvмvvсээс гадна
Т.ОЮУНБАЯР /2008.11.7/
No comments:
Post a Comment